’t Hooge Nest door Roxane van Iperen

Dit boek kocht ik vorig jaar op koningsdag op de kleedjesmarkt. Ik had al veel enthousiaste reacties gehoord die me nieuwsgierig hadden gemaakt. Ik had het boek bewaard voor deze periode, want in aanloop naar vier en vijf mei lees ik vaak een boek over de Tweede Wereldoorlog om bewuster stil te kunnen staan bij wat er destijds is gebeurd. De auteur Roxane van Iperen kocht een huis met een verhaal. Tijdens de verbouwing ontdekten ze schuilplaatsen en de schrijfster ging op onderzoek uit. Zo ontvouwde zich het verhaal waarin de Joodse familie Brilleslijper de hoofdrol speelt.

Het boek is onderverdeeld in drie delen. Het begin vond ik lastig door te komen door de tijden die door elkaar lopen en de vele namen. Ik lees nooit de tekst op de achterkant, want het verhaal moet voor zichzelf kunnen spreken, daardoor was het me niet meteen duidelijk wie de hoofdpersonen waren. De familie bestaat uit vader Joseph en moeder Fietje met hun drie kinderen Janny, Lien en Japie. Janny trouwt met Bob; Lien mag vanwege de Neurenbergwet niet met haar Duitse vriend Eberhard trouwen, dat heeft later vergaande consequenties voor hun dochtertje. De oorlog sluipt langzaam het leven van de Amsterdamse familie binnen. Ze moeten zich laten registreren als Joden. Lien krijgt een hoofdletter J in haar persoonsbewijs, maar Janny weigert. Zij zet zich steeds meer in voor het verzet. Uiteindelijk is het niet meer veilig voor de Joodse familie in de stad en gaan ze op zoek naar een andere plek. Gelukkig kunnen ze bij elkaar blijven in het afgelegen huis ‘t Hooge Nest.

In het tweede gedeelte ligt de focus meer op de tijd in dit huis in Naarden waar veel onderduikers een veilige haven vinden. Er wordt wel verondersteld dat de lezer wat kennis heeft over de oorlogstijd om alles goed te kunnen volgen. Het wordt niet allemaal uitgespeld. Ondanks de gevaren weten ze toch te genieten van het leven. Helaas eindigt het verhaal niet hier in de rustige bossen. In het derde deel lezen we over hun gruwelijke tijd in de kampen. Janny’s veerkracht om de moed erin te houden is bewonderenswaardig.

De alwetende verteller houdt het verhaal wat op afstand, daardoor mis je de emoties en gedachten en dat maakt het moeilijker om je als lezer met de hoofdpersonen te identificeren, maar dat maakt het verhaal niet minder indrukwekkend. Dit is niet verzonnen, dit is waargebeurd en dat bezorgt me kippenvel. Een familie die met gevaar voor eigen leven en met alles wat ze hebben en kunnen anderen helpen, die verdient een boek om ze te blijven herinneren. Tijdens mijn minuut stilte dit jaar zal ik aan hun moed en doorzettingsvermogen denken. Ook besef je weer wat vrijheid inhoudt en dat we dat mogen koesteren.

’t Hooge Nest verscheen in november 2019 bij Uitgever Lebowski. Eerder schreef Roxane van Iperen Schuim der aarde. Hiervoor won ze de Hebban debuutprijs.

Twee broers uit Auschwitz door Malka Adler

Ik kan me voorstellen dat de twee broers zestig jaar hun mond hielden over deze vreselijke periode in hun leven. Het is geen tijd die je graag wilt herbeleven door er in herinnering naar terug te keren. Maar het is goed om over dit onvoorstelbare leed te lezen, om te beseffen hoe gruwelijk onmenselijk het was en om te voorkomen dat het nogmaals gebeurt.

Dov, Yitzhak, Sarah en Avrum wonen met hun ouders op een boerderij in de Karpaten als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt. Het Joodse gezin wordt op de trein gezet naar Auschwitz. Daar raken ze elkaar kwijt. De 15-jarige Yitzhak komt terecht in kamp Zeiss en zijn oudere broer Dov gaat naar Jawarzno. Ze krijgen te maken met luizen en zweren, wrede soldaten en dodenmarsen, maar vooral de honger is vreselijk. Later ontmoeten ze elkaar weer in kamp Buchenwald en kunnen ze elkaar steun geven, zonder dat hadden ze het wellicht niet overleefd. Na de oorlog worden ze zwaar getraumatiseerd opgevangen in ziekenhuizen en een klooster om weer te leren leven. “We praatten als gewone mensen, maar ons hart was gebroken.” Omdat ze geen plek meer hebben om te wonen, vertrekken ze naar Israël om met andere Joden te gaan wonen. Ook hier is het moeilijk om te aarden, want deze mensen hebben niet meegemaakt wat zij hebben meegemaakt en zij vragen zich af waarom de Joden zich niet verweerd hebben. “Voor de Duitsers waren wij vuilnis, in Israël schapen.” De oorlog heeft nog elke dag effect op de levens van de twee broers. Bij bepaalde geuren of geluiden komen herinneringen terug. “Perrons zijn geen goede plek voor Joden.” Sowieso blijven ze liever dichtbij huis, want wellicht is je thuis verdwenen als je terugkomt.

Dat het vreselijk was in de oorlog weten we allemaal. We kennen de verhalen, maar dit boek doet daar nog een schepje bovenop. Het is zo ongekuist, expliciet, soms banaal en luguber, dat vooral het begin moeilijk doorheen te komen was. Het is geschreven in fragmentarische zinnen en soms loopt de volgorde door elkaar. Het lijkt alsof de auteur de aantekeningen nog moet verwerken tot een goedlopend verhaal. Deze manier van schrijven blijkt een naam te hebben de ‘stream of consciousness’ techniek, waardoor het leest als een ooggetuigenverslag dat mondeling wordt overgedragen. Ik vond het niet aangenaam lezen. Verder wordt er veel gebruik gemaakt van herhaalde onomatopeeën. De muntjes in zijn zak deden kling, kling, kling. Scheten ontsnappen pffft, pffft, pffft. Hij slaat met zijn riem pets, pets, pets. Dat komt wat kinderlijk over. Buiten dat is het natuurlijk waargebeurd en daarom afschuwelijk. De schrijfster ontmoette Yitzhak in Israël toen hij bij hen kwam wonen en ze hielden contact. Het duurde zestig jaar voordat hij en zijn broer deze herinneringen konden delen. Het verhaal geeft niet alleen een goed beeld van de oorlog, maar ook van de gebeurtenissen erna. Het was niet afgelopen na de oorlog. “Ik realiseerde me dat er een einde was gekomen aan de oorlog in de wereld, maar niet  in de harten van de mensen.” En eigenlijk is het nooit opgehouden voor de Joden die dit hebben meegemaakt. Twee broers uit Auschwitz is voor lezers die het aandurven de gruwelijkheden van de oorlog onder ogen te zien.

Malka Adler woont in Israël. Ze is getrouwd, heeft drie zonen en is grootmoeder. Ze heeft meerdere boeken over de holocaust geschreven. Twee broers uit Auschwitz werd in augustus 2020 uitgegeven door Uitgeverij Mozaïek. De Engelse titel is The brothers of Auschwitz.

Bestel hier het e-book van Twee broers uit Auschwitz bij bol.com.

Levi’s strijd door Julie Thomas

Na de oorlog heeft Levi Horowitz zijn levensverhaal verteld en de familie is bijeen geroepen om de pas opgedoken archiefbeelden te zien. Er komen verrassende dingen aan het licht die ze nooit geweten hebben. Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog wordt Levi naar het veilige Engeland gestuurd. Een tijdje lijkt hij zijn gewone leven als bankier weer op te kunnen pakken, totdat hij in een interneringskamp op het eiland Man terechtkomt. Daar ontmoet hij Pierre voor wie hij gevoelens heeft. Helaas moet hij hem verlaten omdat hem gevraagd is als spion terug te keren naar Duitsland. Zijn nieuwe leven als Hauptmann Werner Schneider gaat hem goed af. Hij werkt als vertaler op het Ministerie van Propaganda. Door zijn excellente pianospel weet hij de aandacht van Hitler te trekken en zo kan hij van dichtbij spioneren. Zijn dubbelrol is niet makkelijk wanneer hij dingen moet doen waar hij niet achter kan staan. Als Werner leert hij Erik kennen waar hij een geheime relatie mee krijgt. Samen vluchten ze naar Italië, waar hij weer een andere identiteit aanneemt, om mee te vechten met de Partizanen. Na de oorlog keert hij terug naar Londen en vertelt hij wat hij heeft meegemaakt.

Het leek wel waargebeurd dit verhaal, maar in het begin van het boek staat dat alles uit de verbeelding van de auteur voortkomt. Maar de gebeurtenissen zijn zo gedetailleerd beschreven en de personen zo levensecht alsof de familie werkelijk bestaan heeft. Levi moet wel verward geraakt zijn door al zijn persoonsverwisselingen. Eerst een gevoelige jongen, dan een moordenaar. Eerst een Jood, dan een nazi, dan een christen. Wie was hij echt? Levi durfde risico’s te nemen als spion. Zijn geaardheid was ook een risico waar hij niet voor terugdeinsde. Hoewel hij daar tegen zijn familie niet open over was en hij zelfs een kind kreeg met zijn schoonzus.

Levi’s strijd was het derde deel over de familie Horowitz. Het eerste deel heet De jongen, de viool en de meester. Het tweede deel was Rachels verzet. Levi’s strijd kan los gelezen worden, maar ik raad toch aan ze op volgorde te lezen. Levi’s strijd kwam uit in 2018 bij Uitgeverij Kok.

Het meisje uit het verscholen dorp door Irma Joubert

Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt de vader van Mentje opgepakt omdat hij Joden heeft verborgen op de boerderij. Mentje komt terecht in een groeiende gemeenschap middenin de bossen nabij Vierhouten. Ze bouwen er ondergrondse huizen en er is zelfs een school. Helaas wordt het kamp ontdekt en moet Mentje de mensen die ze inmiddels als haar familie beschouwt, verlaten. Opa Bakker brengt haar naar haar echte tante in Arnhem. Maar ook daar kan ze niet ontsnappen aan de oorlog.

De lezer beleeft de oorlog door de ogen van het boerenmeisje Mentje. Ze is een grote hulp voor haar tante. Ze past zich redelijk snel aan en weet meestal haar angsten te overwinnen. Je kunt niet anders dan van dit dappere meisje houden. Toch weet ik niet of het heel realistisch is dat een meisje van elf de held in dit verhaal is. Maar het is vooral aangrijpend. Ze blijft hopen op de terugkeer van haar vader. Eerst is ze enig kind, dan krijgt Mentje de verantwoordelijkheid als oudste in een gezin en later mag ze de jongste dochter zijn.

Irma Joubert heeft met dit tweede deel in de Oorlogstrilogie een prachtig verhaal neergezet. Het speelt zich af in de Tweede Wereldoorlog met alle waargebeurde verschrikkingen en toch blijft het verhaal aandoenlijk en klein. Voor ons is het leuk dat het grotendeels in Nederland afspeelt. Zelf heb ik het verscholen dorp vorige zomer bezocht en daardoor gaat het verhaal nog meer leven.

Irma Joubert heeft meerdere boeken op haar naam staan. Ze is vooral bekend van Het meisje uit de trein dat al zeven maanden in de top 10 van meest verkochte christelijke boeken staat. Ze schrijft altijd trilogieën omdat ze moeilijk afscheid kan nemen van haar personages. Op het derde deel moeten we nog even wachten. Irma Joubert was in oktober in Nederland om over haar boek te vertellen. Het meisje uit het verscholen dorp volgt op Hildegard en is uitgegeven door Uitgeverij Mozaïek.